Türk Vatandaşlığından Çıkma

Bazen Türk vatandaşları, çeşitli nedenlerle vatandaşlıktan ayrılmak isteyebilir. Bu durum, özellikle başka bir ülke vatandaşlığını kazanmak isteyen veya çifte vatandaşlık istemeyen kişiler açısından gündeme gelir. Türk vatandaşlığından çıkma (vazgeçme), 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’nda düzenlenen, belirli şartlar dahilinde idarenin izniyle gerçekleşen bir süreçtir. Bu bölümde, vatandaşlıktan çıkma şartlarını, izlenecek prosedürü ve Mavi Kart uygulamasını ele alacağız. Konuyu hukuki boyutlarıyla ve vatandaşlık avukatı bakış açısıyla inceleyerek, İstanbul’da sık karşılaşılan sorulara yanıt vereceğiz.

Türk Vatandaşlığından Çıkma (İzinle Çıkma) Şartları

Türk vatandaşlığının kaybı, kanunda çıkarma (kaybettirme) ve izinle çıkma olarak iki farklı şekilde düzenlenmiştir. İzinle çıkma, kişinin kendi iradesiyle vatandaşlıktan ayrılmasıdır. 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu m.25, Türk vatandaşlığından çıkma şartlarını belirler​. Buna göre, bir Türk vatandaşına vatandaşlıktan çıkma izni verilebilmesi için şu koşullar birlikte aranır​:

• Ergin ve Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmak: Başvuru sahibi reşit (18 yaşını doldurmuş) ve kısıtlı olmamalıdır​. Bu, temel bir şarttır; zira vatandaşlıktan çıkma gibi önemli bir tasarruf, kişinin kendi hür iradesine dayanmalıdır. 18 yaş altı kişiler ancak anne-babaları ile birlikte (onların çıkma başvurusuna dahil edilerek) vatandaşlığı kaybedebilir.
• Yabancı Bir Devlet Vatandaşlığını Kazanmış Olmak veya Kazanacağına İlişkin İnandırıcı Belirtisi Bulunmak: Kişi hali hazırda başka bir ülkenin vatandaşlığını edinmiş olmalı ya da kazanacağı kesin olmalıdır​. Uygulamada iki yol vardır:
  • Başvuru sahibi zaten ikinci bir vatandaşlığa sahipse (örneğin hem Türk hem Alman vatandaşıdır), çıkma izni genellikle verilir. Zira halihazırda yabancı vatandaşlığı olduğundan vatansız kalma riski yoktur.Başvuru sahibi henüz diğer ülke vatandaşı değilse, kazanacağına dair inandırıcı belge sunmalıdır. Genelde başka ülkeye vatandaşlık başvurusu yapılmış ve o ülkeden “vatandaşlığa kabul edilecek, ancak Türk vatandaşlığından çıktığını belgelemesi gerek” şeklinde bir resmi yazı varsa, bu inandırıcı delildir.
  Bu şartın amacı, kişinin vatansız (haymatlos) kalmasını önlemektir. Türkiye, kimsenin devletsiz kalmasına izin vermemek adına, mutlaka başka bir vatandaşlık elde edileceğini görmek ister​.
• Herhangi bir Suç veya Askerlik Hizmeti Nedeniyle Aranıyor Olmamak: Başvuran kişi hakkında Türkiye’de adli makamlarca yürütülen bir ceza soruşturması/kovuşturması olmamalıdır ya da askerlik hizmeti nedeniyle aranan durumda olmamalıdır​. Eğer kişi firari durumda ise, vatandaşlıktan çıkma talebi kabul edilmez. Örneğin, ağır bir suçtan dolayı hakkında yakalama kararı bulunan veya askerden kaçak olan birinin başvurusu reddedilir. Kişinin bu durumları temizlemesi (dava sonucunu beklemesi, askerliğini tamamlaması) gerekir.
• Hakkında Mali ve Cezai Tahdit Bulunmamak: Başvuru sahibi için herhangi bir mali kısıtlama (devlete borç, vergi cezası vs.) veya cezai sınırlama olmamalıdır​. Özellikle büyük vergi borçları, idari para cezaları gibi devlete karşı yükümlülükler çıkma iznine engel teşkil edebilir. Uygulamada, kişinin vergi dairesinden borcu olmadığına dair yazı getirmesi istenebilir. Amaç, vatandaşlıktan çıkarken kamusal yükümlülüklerini bırakıp gitmesinin önüne geçmektir.

Yukarıdaki dört şart birlikte sağlanmalıdır​. Bu koşullardan biri eksik olursa, vatandaşlıktan çıkma izni verilmez. Örneğin, halihazırda başka vatandaşlık yok ve kazanacağına dair bir belge sunulamıyorsa, “vatansız kalma” riski nedeniyle izin çıkmayacaktır. Yine, kişi hakkında adli işlem varsa o sonuçlanana kadar başvuru bekletilir.

Kanun koyucu, vatandaşlıktan çıkma hakkını tanırken “herkes vatandaşlığını değiştirmekte serbest olmalıdır” ilkesini temel almıştır​. Ancak bu hakkın keyfi kullanılmaması için de yukarıdaki kısıtları getirmiştir. Böylece hem devletin menfaatleri (askerlik, ceza, vergi) korunmakta hem de kişinin vatansız kalmasının önüne geçilmektedir.

Başvuru ve İzin Süreci

Türk vatandaşlığından çıkma süreci bir izin mekanizmasıyla yürür. Adımları şöyledir:

• Başvuru Makamı: Başvurular, yurt içinde İl Nüfus ve Vatandaşlık Müdürlüklerine, yurt dışında ise Türk konsolosluklarına yapılır. İstanbul’da yaşayan biri, İl Nüfus Müdürlüğü’ne bağlı Vatandaşlık Birimi’ne başvurabilir. Başvuru dilekçesi ve gerekli belgeler teslim edilir. Yetkili makam, başvuruyu İçişleri Bakanlığı’na (Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’ne) iletir.
• Gerekli Belgeler: Başvuru sırasında genellikle şu belgeler istenir:
  • Vatandaşlıktan çıkma talebini belirten imzalı dilekçe (standart form doldurulur).
  • Yabancı ülke vatandaşlığının kazanıldığını veya kazanılacağının garantili olduğunu gösteren belge. (Örneğin, halihazırda ikinci vatandaşlık varsa o ülkenin pasaportu veya kimliği; yoksa kazanacağını gösteren resmi yazı).
  • Nüfus cüzdanı ve Türkiye Cumhuriyeti kimlik kartı.
  • Varsa yabancı ülke kimlik bilgileri.
  • Adli sicil belgesi (gerek duyulursa).
  • Askerlik durum belgesi (erkek başvurucular için, askerlikle ilişiği olmadığına dair).
  • Son 3 yıl ikamet ettiyse ikametgah belgesi.
• İlk İnceleme ve Çıkma İzin Belgesi: İçişleri Bakanlığı, şartların uygun olduğunu gördüğü takdirde başvuru sahibine “Türk Vatandaşlığından Çıkma İzin Belgesi” verir​. Bu bir nevi ön izindir. Bu belge karar tarihinden itibaren 2 yıl süreyle geçerlidir​. Bu süre içinde başvuranın yabancı ülke vatandaşlığını kazandığını ispatlaması gerekir. Eğer başvuran zaten yabancı vatandaş ise genelde bu belge verilmeyip doğrudan çıkma belgesi verilir.
• Yabancı Vatandaşlığın Kazanılması: İzin belgesini alan kişi, 2 yıllık süre zarfında öngörülen yabancı vatandaşlığı elde etmek zorundadır​. Örneğin Almanya vatandaşlığı için başvurmuş ve bu izni almışsa, 2 yıl içinde Alman vatandaşlığını kazanıp belgelendirmelidir. Bu gerçekleştiğinde, izin belgesi ile birlikte yeni vatandaşlığı gösterir belgeyi (örneğin Alman kimliği veya vatandaşlık sertifikası) Türk makamlarına sunar.
• Çıkma Belgesi ve Karar: Yabancı vatandaşlığı kazandığını belgeleyen kişiye İçişleri Bakanlığı tarafından “Türk Vatandaşlığından Çıkma Belgesi” verilir. Bu belge, artık kişinin Türk vatandaşlığını bıraktığını gösterir kesin belgedir. Bakanlık kararı Resmî Gazete’de yayımlanabilir ancak esas olan çıkma belgesinin düzenlenmesidir. Çıkma belgesiyle birlikte kişi Türk vatandaşlığını kaybetmiş olur; nüfus kayıtları kapatılır.
• Mavi Kart Verilmesi: Türk vatandaşlığını izinle kaybeden kişilere, talepleri halinde Mavi Kart düzenlenir (aşağıda ayrıntılı incelenmiştir). Mavi Kart, bu kişilerin bazı haklardan aynen Türk vatandaşı gibi yararlanmasını sağlar.

Çıkma izni süreci, başvuran için idari bir işlemdir. Bakanlık, şartlar tamamsa genelde izin vermeyi uygun bulur. Burada kritik nokta, başvurunun mutlaka yabancı vatandaşlık bağlantısının belgelenmesiyle yapılmasıdır. Aksi takdirde beklemeye alınır. Örneğin bir kişi ABD vatandaşlığına geçmek istiyorsa, ABD’nin “sen Türk vatandaşlığından çıkarsan seni vatandaş yapacağız” şeklinde bir resmi yazısını sunması gerekir.

İçişleri Bakanlığı’nın vatandaşlıktan çıkma taleplerini reddettiği durumlar nadirdir ve genelde aranan olmasına veya kamu güvenliği meselesine dayanır. Böyle bir ret gelirse, kişi yine idari yargıda bu karara karşı dava açabilir. Ancak dediğimiz gibi, şartlar açıksa genelde ret söz konusu olmaz.

Mavi Kart ve Hakları

Türk vatandaşlığından izinle çıkan kişilere ve üçüncü derece altsoylarına, talepleri halinde Mavi Kart adı verilen belge verilir. Mavi Kartlılar, eski tabirle “Pembe Kartlılar”, Türk vatandaşlarına tanınan pek çok haktan aynen yararlanmaya devam ederler. 5901 sayılı Kanun m.28’e göre Mavi Kart sahiplerinin hakları şunlardır:

• Türkiye’de İkamet, Seyahat, Mülk Edinme Hakkı: Mavi Kartlılar, yabancı muamelesi görmeden Türkiye’de yaşayabilir, girip çıkabilir, gayrimenkul edinebilir. İkamet izni almalarına gerek yoktur; Mavi Kart zaten ikamet izni yerine geçer.
• Miras ve Mal Edinme Hakları: Bir Türk vatandaşı gibi Türkiye’de taşınmaz mal alabilir, miras yoluyla malvarlığı edinebilirler. Yabancılara uygulanan kısıtlamalar (örneğin bazı bölgelerde toprak edinim sınırlaması gibi) onlara uygulanmaz.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik: Mavi Kartlılar, Türkiye’de çalışma izni almadan çalışabilirler. İster bir işverene bağlı ister kendi işlerini yapsınlar, aynen Türkler gibi işleyişe tabidirler. Sosyal güvenlik yönünden Türk vatandaşı gibi işlem görür, SGK’ya dahil olabilirler. (Ancak kamu görevlerine girme hususu ayrıdır, aşağıda).
• Eğitim ve Sağlık Hizmetleri: Kamu eğitim kurumlarından ve sağlık hizmetlerinden Türk vatandaşı gibi yararlanabilirler. Örneğin devlet üniversitelerine yabancı kontenjanından değil, Türk öğrenci statüsünde girebilirler. Devlet hastanelerinde genel sağlık sigortası kapsamında tedavi olabilirler.

Mavi Kartlıların yararlanamadığı bazı haklar ise şunlardır​:

• Seçme ve Seçilme, Siyasî Haklar: Mavi Kart sahipleri Türkiye’de oy kullanamaz, milletvekili, belediye başkanı gibi seçilerek gelinen görevlere aday olamazlar. Bu haklar sadece vatandaşlara mahsustur.
• Muafen Araç ve Ev Eşyası İthal Hakkı: Türk vatandaşlığından çıkan bir kişi, dönerken vatandaşlara tanınan araç ve ev eşyası ithal muafiyetlerinden yararlanamaz (yani yurtdışından gümrüksüz otomobil getiremez).
• Zorunlu Askerlik: Mavi Kartlı erkekler Türk vatandaşı olmadıkları için askerlik yapmazlar (bu aslında bir muafiyet değil, yükümlülüğün kalkmasıdır). Türk hukukuna göre vatandaş olmadıklarından askerlikle ilişkileri kesilir.
• Kamu Görevleri: Mavi Kartlılar, devlet dairelerinde memur, hakim, savcı, asker, polis gibi devletin sürekli ve asaleten kadrolarına atanamazlar​. Ancak işçi statüsünde çalışabilir veya sözleşmeli personel olabilirler. Örneğin bir Mavi Kartlı, devlete bağlı bir şirkette işçi olarak çalışabilir ama kaymakam olamaz.

Mavi Kart uygulaması, eski vatandaşların bağlarını koparmamalarını amaçlayan bir kolaylıktır. Eski vatandaş, Türkiye’ye geldiğinde yabancı gibi değil, bir nevi özel statülü kişi muamelesi görür. Mavi Kart kütüğüne kayıt yapılır ve kendisine bir Mavi Kart belgesi verilir. Bu belge Türkiye Cumhuriyeti kimlik kartına benzer ve T.C. kimlik numarası içerir.

Örneğin, uzun yıllar Almanya’da yaşayıp Alman vatandaşlığına geçmek isteyen bir Türk, Türk vatandaşlığından izinle çıkıp Alman vatandaşı olur ve Mavi Kart alırsa, Türkiye’de gayrimenkul alımı, miras, çalışma gibi konularda hiçbir hak kaybına uğramaz. Sadece siyasi hakları kullanamaz.

Türk Vatandaşlığından Çıkma Sonuçları ve Yeniden Vatandaşlık

Türk vatandaşlığından çıkma izni alarak ayrılan kişiler, hukuken artık yabancı statüsündedir. Nüfus kayıtları arşive alınır, Türk pasaportları hükümsüz kılınır. Bu kişilerin yeniden Türk vatandaşı olması ise ancak kanunda öngörülen yollarla mümkündür. Kanuna göre:

• İkamet Yoluyla Yeniden Başvuru: 5901 sayılı Kanun m.13, izinle vatandaşlığı kaybedenlerin yeniden vatandaşlığa alınmasını düzenler. Buna göre, Mavi Kartlı olarak en az 3 yıl Türkiye’de ikamet edenler, milli güvenlik engeli yoksa Bakanlık kararıyla tekrar vatandaşlığa alınabilirler​. Bu, fiilen nadir kullanılan bir yoldur; zira çoğu Mavi Kartlı, başka ülke vatandaşı olarak kalmayı tercih eder.
• İstisnai Yeniden Kazanma: Bazı durumlarda Cumhurbaşkanı kararı ile bekleme süresi olmadan da eski vatandaşlığa dönme mümkün olabilir (örneğin kamu yararı görülen bir durumda). Ancak genel uygulama 3 yıl ikamet şartıdır.
• Çocukların Durumu: Anne veya babası vatandaşlıktan çıkan çocuklar, eğer anne-babayla birlikte çıkma iznine dahil edilmemişse etkilenmez ve Türk vatandaşı kalırlar. Ancak anne-babanın rızası ve çocuğun vatansız kalmaması şartıyla çocuklar da çıkarılabilir. Bu durumda çocuklar da Mavi Kart alabilir. Kanun, çocukların vatansız kalmasını istemez; eğer diğer ülke vatandaşlığı garanti değilse çocuğun vatandaşlığı korunur.

Vatandaşlıktan çıkan kişinin Türkiye’deki nüfus kayıtları “Çıkma ile Türk vatandaşlığını kaybetti” şeklinde işlenir. Bu kişi ileride geri döner vatandaş olursa eski kaydı ihya edilir. Mavi Kartlı iken Türkiye’de doğan çocukları olursa, bu çocuklar Türk vatandaşı olmazlar (çünkü ebeveyn Türk vatandaşı değildir), ancak çocuk da doğumla Mavi Kart hakkına sahip olabilir (üçüncü kuşaklara kadar hak devam ediyor).

Örnek: Fransa vatandaşlığına geçmek için Türk vatandaşlığından çıkan bir kişi düşünelim. Bu kişi Mavi Kart aldı ve yıllarca Fransa’da yaşadı. Sonra Türkiye’ye kesin dönüş yapmaya karar verdi. 4 yıl İstanbul’da yaşadıktan sonra tekrar Türk vatandaşlığına geçmek için başvurdu. Bakanlık, kişinin Mavi Kartlı olarak 3 yılı aşkın süredir ikamet ettiğini ve herhangi bir sakınca olmadığını tespit ederse, Cumhurbaşkanı kararı olmaksızın, doğrudan Bakanlık kararıyla (m.13) yeniden vatandaşlığı verebilir. Bu, kanunun eski vatandaşlara tanıdığı bir ayrıcalıktır.

Türk Vatandaşlığından Çıkma Sonuç

Türk vatandaşlığından çıkma, geri döndürülemez gibi görünse de aslında Mavi Kart mekanizmasıyla yumuşatılmış bir işlemdir. İzinle vatandaşlıktan ayrılan kişiler, çoğu vatandaşlık hakkını fiilen kullanmaya devam edebilirler. Bu sayede hem kişinin başka bir ülke vatandaşlığını alması kolaylaşmakta (çünkü Türkiye engel olmamaktadır) hem de Türkiye ile bağları tamamen kopmamış olmaktadır.

Vatandaşlıktan çıkma kararı birey için önemli sonuçlar doğurur. Kişi, oy verme ve vatandaşlık gerektiren mesleklere girme hakkını kaybeder. Ancak Türkiye’de yaşama, çalışma, mal edinme hususlarında kayıp yaşamaz. Devlet, çıkma izni verirken kendi yükümlülüklerini de garanti altına almaktadır: Askerlik veya adli süreçler tamamlanmadan çıkmaya izin verilmemesi bu yüzdendir.

İstanbul yabancılar hukuku avukatı olarak gözlemimiz, genellikle çift vatandaşlık imkanı olmayan ülkelerde (örneğin Almanya, Avusturya gibi) yaşayan Türklerin, o ülke vatandaşlığını alabilmek için Türk vatandaşlığından çıktıkları yönündedir. Bu kişiler Mavi Kart ile hayatlarına devam etmektedir. Türkiye, onlara “vatandaş olmadan vatandaş muamelesi” yaparak bir anlamda ayrıcalık tanımıştır.

Sonuç olarak, Türk vatandaşlığından çıkmak isteyen biri, eğer kanuni şartları sağlıyorsa bu süreci başlatabilir. İzin mekanizmasıyla güvenli bir geçiş sağlanmaktadır. Böyle önemli bir kararda mutlaka uzman bir vatandaşlık avukatı ile sürecin yürütülmesi önerilir. Zira belgelerin hazırlanması, yabancı vatandaşlık durumunun ispatı ve sonrasında Mavi Kart işlemleri dikkat gerektirir. Doğru adımlar atıldığında, kişi hem yeni vatandaşlığını elde edebilecek hem de Türkiye ile güçlü bağlarını Mavi Kart sayesinde sürdürebilecektir.

Türk Vatandaşlığından Çıkma Sık Sorulan Sorular

Mavi Kart nedir, ne işe yarar?

Mavi Kart, izinle Türk vatandaşlığından çıkan kişilere ve onların çocuklarına verilen bir belgedir. Bu belge sahibi, Türkiye’de yabancı muamelesi görmez; seçme-seçilme ve askerlik haricinde Türk vatandaşlarının sahip olduğu hakların çoğundan yararlanır. Örneğin Mavi Kartlı kişi çalışma izni olmadan çalışabilir, taşınmaz satın alabilir, Türkiye’ye giriş çıkışta vize gerekmez.

Türk Vatandaşlığından Çıkma için mutlaka başka vatandaşlığım olmalı mı?

Evet, ya hali hazırda yabancı bir ülke vatandaşı olmalısınız ya da yabancı vatandaşlığı kesin kazanacak durumda olmalısınız. Aksi halde Türkiye sizi vatansız bırakmamak için çıkma izni vermez. Genellikle diğer ülke “Türk vatandaşlığından çıkarsa vatandaşlığa alacağız” diye yazı verir, bu yazıyla başvurursunuz ve iki yıl içinde o vatandaşlığı alıp kanıtlamanız istenir.

Askerlik yapmadan vatandaşlıktan çıkabilir miyim?

Kanunen askerlikle ilişiği olmaması şartı aranır. Yani askerlik çağında iseniz ve henüz yapmadıysanız, bakaya/kaçağı değilseniz aslında başvuru yapabilirsiniz. Ancak uygulamada çoğu zaman askerlik tecil süresi bitmemiş olsa dahi ilişik belgesi istenir. Eğer bulunduğunuz ülke vatandaşı olunca orada askerlik yaparsanız (örneğin mavi kartlı erkek Alman vatandaşı olup Alman ordusunda görev yaparsa), Türk askerliği muafiyeti için de ayrıca işlemler vardır. Ama genel olarak, askerliğini yapmamış olanların çıkma izni alması zor olabilir.

Vatandaşlıktan çıkınca emeklilik hakkım ne olacak?

Türkiye’de sosyal güvenlik primleriniz varsa ve emekli iseniz, Mavi Kartlı olarak emekli maaşınızı almaya devam edebilirsiniz. Sosyal güvenlik haklarınız korunur. Sadece, kamu kurumunda memur olarak çalışıyorsanız istifa etmeniz gerekir çünkü vatandaşlığı kaybedince memuriyet de biter. Ancak SSK/Bağkur emekliliği gibi haklar etkilenmez.

Türk Vatandaşlığından Çıkma işleminden vazgeçebilir miyim?

Çıkma izin belgesini aldıktan sonra 2 yıl içinde yabancı vatandaşlığı kazanamazsanız, izin belgesi kendiliğinden hükümsüz kalır ve Türk vatandaşlığınız devam eder​. Bu durumda sürece adeta hiç girmemiş gibi olursunuz. Eğer işlemler sürerken, çıkma izni onaylanmadan vazgeçmek isterseniz, yazılı olarak başvurunuzu geri çekebilirsiniz. Ancak çıkma belgesi düzenlendikten sonra (yani vatandaşlıktan çıktıktan sonra) geri dönüş, normal vatandaşlık başvurusu yapmayı gerektirir; otomatik geri alma yoktur.