Çalışma İzni

Türkiye’de Yabancılar İçin Çalışma İzni Nedir?

Çalışma izni, yabancı uyruklu kişilerin Türkiye’de yasal olarak çalışabilmeleri için gerekli olan resmi belgedir. Türkiye, kendi vatandaşlarının iş önceliğini korumak ve yabancı işgücünü belirli bir düzen içinde tutmak amacıyla yabancıların çalışmasını izne bağlamıştır. 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu ve ilgili yönetmelikler, çalışma izninin şartlarını ve usullerini düzenlemektedir. Bu izni almadan Türkiye’de herhangi bir işte ücretli çalışmak yasal değildir. Çalışma izni, yabancıya belirli bir iş yerinde veya belirli bir işte çalışma hakkı tanır ve aynı zamanda ikamet izni yerine geçer (yabancı, çalışma iznini alınca ayrıca ikamet izni almasına gerek kalmaz, çalışma izni kartı ikamet izni olarak da kabul edilir​).

Neden Çalışma İzni Almak Gerekir? Çünkü izinsiz (kaçak) çalışmak hem yabancı hem de işveren için cezai ve idari yaptırımlara tabidir. İzinsiz çalışan yabancı sınır dışı edilme (deport) riskiyle karşılaşabilir; çalıştıran işveren ise idari para cezasına çarptırılır. Hatta Yargıtay, izinsiz yabancı işçi çalıştırmayı ağır bir şekilde değerlendirmiş; yasa dışı yollardan ülkeye giren bir yabancıyı çalıştıran kişinin, eyleminin göçmen kaçakçılığı suçunu oluşturabileceğine hükmetmiştir​. Bu kapsamda verilen bir Yargıtay Ceza Dairesi kararında, kaçak yollarla Türkiye’ye giren ve çalışma izni olmadan ülkede kalmak isteyen bir göçmeni bilerek çalıştıran işverenin, sadece Kabahatler Kanunu’na göre idari ceza değil, aynı zamanda Türk Ceza Kanunu 79. maddesi uyarınca göçmen kaçakçılığı suçunu işlemiş sayılabileceği belirtilmiştir​. Bu içtihat, izinsiz çalıştırmanın ne denli ciddi sonuçlar doğurabileceğini göstermektedir. Dolayısıyla, yabancılar için çalışma izni almak hem yasal bir zorunluluk hem de kendilerini ve işverenlerini koruyan bir adımdır.

Çalışma İzni Türleri

Yabancılar için çalışma izinleri, sürelerine ve kapsamına göre çeşitli türlere ayrılır:

Süreli Çalışma İzni

Belirli bir işyerinde ve belirli bir süre (genellikle ilk başvuruda 1 yıl) için verilen izindir. İlk izin 1 yıla kadar, uzatma başvurularında aynı işverende çalışmaya devam ediyorsa toplamda 2 yıl ve sonraki uzatmada toplamda 3 yıla kadar verilebilir. Yani aşamalı olarak 1+2+3 yıl şeklinde uzatılabilir.

Süresiz (Sınırsız) Çalışma İzni

Uzun dönem ikamet izni sahibi veya Türkiye’de en az 8 yıl yasal ve kesintisiz ikamet etmiş yabancılar, süresiz çalışma izni başvurusu yapabilir. Süresiz çalışma izni, işyeri veya süre sınırı olmaksızın yabancıya çalışma hakkı tanır. Bu izni alan yabancı, Türk vatandaşı çalışma hayatı haklarına yakın haklara sahip olur (ancak memur olamaz gibi kısıtlar devam eder).

Bağımsız Çalışma İzni

Kendi adına çalışan, bir işverene bağlı olmayan (örneğin serbest meslek icra eden) yabancılar için verilen izindir. Belirli meslek gruplarında (mühendis, mimar, sanatçı vb.) verilebilir ve şartları bakanlıkça değerlendirilir.

İstisnai Çalışma İzni

Kanunda belirtilen bazı yabancılar (Türk vatandaşı ile evli olup belli şartları sağlayanlar, Türk soylular, KKTC vatandaşları, belirli alanlarda uzmanlar vb.) için bazı kriterlerden muaf tutulmuş izinlerdir. Örneğin, bir Türk vatandaşı ile en az 3 yıl evli olan ve Türkiye’de yaşayan yabancılar için çalışma izni başvurularında kolaylık sağlanır; bazı değerlendirme kriterleri uygulanmaz.

Ayrıca, “Turkuaz Kart” adlı özel bir uygulama da vardır: Yüksek vasıflı ve nitelikli yabancılara (bilim insanı, araştırmacı, üst düzey yönetici, yatırımcı, sanatçı vs.) ilk 3 yılı değerlendirme süresi olmak üzere süresiz çalışma ve ikamet hakkı veren bir karttır. Turkuaz Kart sahipleri, 3 yıl sonunda yükümlülüklerini yerine getirmişlerse süresiz olarak kalıp çalışabilir ve Türk vatandaşlarına tanınan birçok haktan yararlanır.

Çalışma İzni Başvurusu Nasıl Yapılır?

Çalışma izni başvurusu temelde iki şekilde yapılır: Yurt içinden (halen geçerli bir ikamet izni ile Türkiye’de bulunan yabancı için) veya yurt dışından (kendi ülkesindeki Türk konsolosluğu aracılığıyla).

• Yurtiçi Başvurular: Türkiye’de geçerli en az 6 aylık bir ikamet iznine sahip yabancılar, çalışma izni başvurularını doğrudan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na yapabilirler. Bu başvuruyu genellikle yabancıyı istihdam edecek işveren veya işveren vekili yapar. Artık başvurular elektronik ortamda, e-Devlet üzerinden veya bakanlığın sisteminden yapılmaktadır. İşveren, yabancının bilgilerini ve işyerine dair gerekli verileri girerek başvuruyu online olarak iletir. Başvuru sonrası belgelerin fiziken veya yine online yüklenmesi yoluyla tamamlanması gerekir. İstenen belgeler arasında: Yabancının pasaport kopyası, fotoğrafı, diploma veya yeterlilik belgesi, işveren için ticaret sicil gazetesi, vergi levhası, bilanço gibi belgeler, ve iş sözleşmesi yer alır. Başvuru yapıldıktan sonra bakanlık bir değerlendirme sürecine girer.
• Yurtdışı Başvurular: Yabancı henüz Türkiye’de değilse veya ikamet izni yoksa, kendi ülkesindeki (veya yasal olarak bulunduğu üçüncü bir ülkedeki) Türk Büyükelçiliği veya Konsolosluğu’na iş için başvurabilir. Konsolosluğa verilen çalışma vizesi başvurusunun referans numarası, Türkiye’deki işverene iletilir ve işveren o referansla bakanlık sistemine çevrimiçi başvuru yapar. Bakanlık onay verirse yabancı pasaportuna çalışma vizesi işlenir ve Türkiye’ye giriş yapar; ardından çalışma izni kartı düzenlenir. Yurtdışı başvurularda da süreç benzer olmakla birlikte, yabancı önce konsolosluğa başvurup 30 gün içinde Türkiye’deki işverenin online başvurusunu tamamlaması şeklinde iki adımlıdır.

Başvuru değerlendirilirken Bakanlık, çeşitli kriterler uygular. Örneğin, işveren için her bir yabancı çalışan için en az 5 Türk vatandaşını istihdam etme şartı, şirket sermayesi veya cirosunun belirli bir tutarın üzerinde olması gibi kalite kontrol diyebileceğimiz kriterler mevcuttur. Ayrıca yabancının eğitimi ve yapacağı işin niteliği de incelenir. Niteliksiz işlerde (örn. garsonluk, satış elemanlığı gibi) yabancılara çalışma izni verilmesi çok istisnai ve zordur; zira bu pozisyonlar için yeterince Türk vatandaşı işgücü bulunmaktadır. Daha çok uzmanlık gerektiren alanlar (yabancı dil eğitmeni, üst düzey yönetici, mühendislik dalları, yazılım geliştirici vs.) veya işverenin özellikle yabancı istemesini haklı gösterebildiği durumlar (uluslararası müşteri ilişkileri gibi) ön plana çıkar.

Çalışma İzni Almanın Avantajları ve Haklar

Çalışma izni alan bir yabancı, Türkiye’de yasal statü kazanmış olur. Bu sayede:

• Sigortalı Çalışma: Çalışma izni olan yabancı, SGK’ya kayıt edilir ve sigortalı olarak çalışır. Böylece sağlık hizmetlerinden yararlanabilir, emeklilik biriktirebilir ve iş kazası, meslek hastalığı gibi durumlarda güvenceye kavuşur.
• İkamet Hakkı: Çalışma izni, aynı zamanda oturma izni yerine geçtiği için, yabancı çalıştığı süre boyunca ayrıca oturma izni almasına gerek kalmaz. İzni boyunca Türkiye’de yasal kalış hakkına sahiptir.
• Aile İçin İkamet Kolaylığı: Çalışma izni sahibi yabancının eşi ve çocukları, aile ikamet izni başvurusu yapabilir. Yani çalışan yabancı, ailesini de yanına alabilir ve onlara oturma izni çıkarabilir (ancak aile fertleri otomatik çalışma hakkı kazanmaz, onlar için ayrı izin gerekir).
• Hak Arama ve İşçilik Hakları: Çalışma izniyle yasal çalışan yabancı, diğer çalışanlar gibi tüm işçilik haklarına sahip olur. Ücretinin altında ödenmesi, mesai yapıp karşılığını alamama gibi durumlarda yargı yoluna başvurabilir. İzinsiz (kaçak) çalışan yabancılar da aslında fiili çalışmaları karşılığında ücret ve tazminat talep edebilirler – Yargıtay’ın yerleşik içtihadı, hizmet sözleşmesi yasal olmasa bile çalışan emeğinin karşılığı ücreti ve kıdem tazminatını alabilmelidir şeklindedir​. Ancak kaçak çalışanın sigorta, işsizlik maaşı gibi hakları olmazken, izinli çalışan tüm bu haklardan yararlanır. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin kararlarında, yabancının izinsiz çalışmasının iş akdini geçersiz kılmayacağı, fiilen çalışan işçinin ücret ve kıdem tazminatı gibi haklarını talep edebileceği belirtilmiştir​. Bu, izinli ya da izinsiz, emeğin korunacağını gösterse de, izinsiz durumda işçinin ihbar tazminatı alamayabileceği fakat kıdem tazminatına hak kazanacağı da vurgulanmıştır​. Dolayısıyla izinli çalışmak, hak arama konusunda da işleri kolaylaştırır.
• Meslek İcrası: Bazı meslekler hariç, çalışma izni alan bir yabancı kendi alanında mesleğini icra edebilir. Ancak avukatlık, noterlik, diş hekimliği, eczacılık, veterinerlik, gümrük müşavirliği gibi bazı meslekler Türk vatandaşlarına özgüdür; yabancılar yapamaz. Onun dışında, doktorluk özel koşullarla, mühendislik denklik alarak vb. yapılabilir. Çalışma izni bu kapıları aralar.

İzinsiz (Kaçak) Çalışmanın Riskleri

Çalışma izni olmadan Türkiye’de çalışmak, hem yabancı hem işveren açısından yüksek riskli bir durumdur. Yabancı kaçak işçi olarak çalışırken yakalanırsa, hakkında idari para cezası kesilir ve çoğu durumda sınır dışı edilme prosedürü başlatılır. İşverene de kişi başına ağır idari para cezaları verilir. Ayrıca iş kazası gibi bir durum olduğunda, yabancı sigortasız olduğu için hem mağdur olur hem de işveren çok ciddi tazminatlar ödemek zorunda kalabilir. Bir örnek vermek gerekirse, izinsiz çalıştığı sırada kaza geçirip sakat kalan bir yabancı işçi, iş mahkemesinde tazminat davası açtığında, sigortasız çalıştırıldığı için işveren ceza da alabilir, yüksek tazminat da ödeyebilir. Bu tip durumlar sadece maddi değil, cezai sonuçlar da doğurabilir (işveren açısından ihmali davranışla yaralamaya sebebiyet verme gibi).

Ayrıca, yukarıda değinildiği gibi, kaçak yabancı işçi çalıştırmak bazı durumlarda “göçmen kaçakçılığı” suçuna bile girebilir​. Örneğin, kişi bilerek ülkeye illegal girmiş bir göçmeni saklayıp iş veriyorsa, Yargıtay bunu göçmen kaçakçılığı saymaktadır. Bu durumda, işveren hapis cezası riskiyle karşılaşır. Nitekim Yargıtay 4. Ceza Dairesi’nin 2022 tarihli kararında, kaçak yabancı işçi çalıştıran sanığın eyleminin, 6458 sayılı Yabancılar Kanunu’na aykırı olmanın ötesinde, TCK 79 kapsamında cezalandırılabileceği kabul edilmiştir​.

Dolayısıyla, Türkiye’de yabancıların çalışma izni olmadan çalışmamaları, işverenlerin de izinsiz yabancı çalıştırmamaları büyük önem arz eder. Hem ahlaki hem hukuki açıdan, emeğin kayıtlı olması, haksız rekabetin önlenmesi ve iş güvenliğinin sağlanması için bu kural konmuştur.

Çalışma İzni Uzatma ve İptal Durumları

Bir yabancıya verilen çalışma izni belirli bir süreyle sınırlıdır. Süre bitiminde yabancı hala aynı işte çalışmaya devam edecekse, sürenin bitiminden önce uzatma başvurusu yapılmalıdır. Uzatma başvuruları da online sistem üzerinden, sürenin dolmasına 60 gün kala başlayıp en geç bitim tarihinde yapılabilmektedir. Uzatma başvurusu sonuçlanana kadar yabancının çalışmaya devam etmesi yasaldır. Uzatma onaylandığında yeni kart verilir; reddedilirse yabancının çalışmayı bırakıp 10 gün içinde ülkeyi terk etmesi istenir (aksi takdirde kaçak duruma düşer).

Çalışma izni aşağıdaki durumlarda iptal edilebilir veya geçersiz hale gelebilir:

• Yabancı, çalışma izninin bağlı olduğu işten ayrılırsa (istifa eder veya işten çıkarılırsa) o izni geçerliliğini yitirir. Yeni bir işe girecekse yeniden başvuru yapmalıdır.
• Çalışma izni süresi dolup uzatma yapılmazsa, izin sona erer ve yabancının çalışma hakkı biter.
• Yabancı veya işveren, çalışma izni başvurusunda sahte belge sunmuş veya gerçeğe aykırı bilgi vermişse, izin iptal edilir.
• Yabancı, çalışma izniyle 6 aydan uzun süre Türkiye dışında kalırsa (istisnalar hariç) çalışma izni iptal edilebilir.
• İstisnai olarak, milli güvenlik, kamu düzeni gibi nedenlerle de izinler iptal edilebilir (örneğin yabancının FETÖ gibi bir örgütle bağlantısı tespit edilirse).

İzin iptalinde, eğer yabancının başka bir ikamet hakkı yoksa, iptal kararından itibaren genelde 10 gün içinde ülkeyi terk etmesi beklenir.

Avukat Desteği

Çalışma izni başvuru süreci, çok sayıda belge ve kriter içerdiği için karmaşık olabilir. Bir İstanbul yabancılar hukuku avukatı, bu süreçte hem yabancıya hem işverene yol göstererek işlemlerin doğru yapılmasını sağlar. Örneğin, hangi pozisyon için yabancı çalışanın uygun olacağı, başvurunun nasıl gerekçelendirileceği, reddedilirse itiraz veya dava yolunun ne olduğu gibi konularda uzman desteği önemlidir. Zira bazı durumlarda bakanlık başvuruyu reddedebilir ve redde karşı 30 gün içinde İdari itiraz, 60 gün içinde İdare Mahkemesi’ne dava açma hakkı vardır. Bu aşamalarda avukatlar devreye girip itiraz dilekçelerini veya dava dilekçelerini hazırlar, müvekkilinin hakkını savunur.

Ayrıca, iş hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıklarda (ücret, tazminat vs.) yabancı çalışanlar haklarını tam bilemeyebilir. Oysa Yargıtay kararları açıktır: Kaçak da olsa çalışan emeğinin karşılığını almalıdır​. Bu durumda, izinli çalışan bir yabancı zaten sigortalı olduğu için haklarını alabilecektir; izinli olmayan bir yabancı da dava açarsa genelde ücret ve kıdem tazminatını kazanır ancak ihbar tazminatı gibi bazı hakları alamayabilir​. Bu ince ayrımlarda avukatların rolü büyüktür.

Sonuç

Çalışma izni, Türkiye’de yabancıların yasal çalışmasının anahtarıdır. Bu iznin alınması hem yabancının güvencesi hem de işverenin yükümlülüğüdür. Türkiye, iş piyasasını düzenlemek ve kayıt dışı istihdamı önlemek adına çalışma izni zorunluluğunu sıkı şekilde uygulamaktadır. İzinsiz çalışmanın sonuçları, para cezalarından ülkeye giriş yasağına ve hatta cezai yaptırımlara kadar varabilmektedir. Öte yandan, çalışma iznine sahip bir yabancı, Türk iş kanunları çerçevesinde eşit hak ve sorumluluklara yakın bir konumda çalışır. Sigortası yapılır, emeğinin karşılığını alır, ihtilaf durumunda yargıya başvurabilir. Yargıtay’ın da vurguladığı üzere, yabancı işçi de olsa fiilen çalışan kişinin emeği korunmalı, ücreti ödenmeli, kıdemi gözetilmelidir​. Bu yaklaşım, izinli çalışanlar için zaten doğal olarak uygulanır; izinli çalışan yabancı, iş hukukundan doğan haklarını eksiksiz kullanabilir.

Bu nedenle, yabancı istihdam etmek isteyen işverenlerin ve Türkiye’de çalışmak isteyen yabancıların, mevzuata tam uyum sağlamaları ve süreci titizlikle yürütmeleri şarttır. Gerek başvuru aşamasında, gerek sonrasında doğabilecek uyuşmazlıklarda bir İstanbul yabancılar hukuku avukatı desteği almak, hak kayıplarını önleyecek ve işlemleri hızlandıracaktır. Uzman bir İstanbul yabancılar hukuku avukatı, çalışma izni başvuru evraklarının hazırlanmasından, ret halinde itiraz ve dava süreçlerinin yürütülmesine kadar her aşamada yol göstererek yabancıların çalışma haklarını güvence altına alır.

Sorulan Sorular

Yabancı bir çalışan için çalışma izni başvurusunu kim yapar?

Çalışma izni başvurusunu genellikle yabancıyı istihdam edecek olan işveren yapar. İşveren, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın online sistemine kayıt olup gerekli belgelerle başvuruyu gerçekleştirir. Eğer başvuru yurt dışından yapılıyorsa, yabancı önce Türk konsolosluğuna başvurur, ardından işveren Türkiye’de online işlemi tamamlar. Serbest (bağımsız) çalışacak yabancılar kendi adlarına başvuru yapabilir.

Çalışma izni olmadan çalışırsam ne olur?

Türkiye’de çalışma izni olmadan çalışmak yasaktır. Yakalanırsanız sınır dışı edilme ve belirli bir süre Türkiye’ye giriş yasağı alabilirsiniz. İşvereniniz de yüksek para cezasına çarptırılır. Hatta bilerek kaçak göçmen çalıştırmak, Yargıtay içtihatlarına göre göçmen kaçakçılığı suçu sayılabili​r. Ayrıca sigortasız olacağınız için iş kazası vb. durumlarda haklarınız güvende olmayacaktır.

Hangi meslekleri yabancılar yapamaz?

Türk hukukuna göre bazı meslekler sadece Türk vatandaşlarına mahsustur. Örneğin avukatlık, noterlik, eczacılık, diş hekimliği, veterinerlik, gümrük müşavirliği gibi meslekleri yabancılar icra edemez. Bunun dışında, doktorluk ve hemşirelik belirli şartlarla mümkün, pilotluk, mühendislik gibi meslekler denkliğe tabi olarak yapılabilir.

Çalışma izni ne kadar sürede çıkar ve ne kadar geçerlidir?

Başvurunun tamamlanmasından sonra genellikle 4-8 hafta içinde sonuç alınır. İlk defa çalışma izni genelde 1 yıl süreli verilir. Aynı işverenle çalışmaya devam ederseniz 1 yıl sonunda 2 yıl daha uzatılabilir, sonra bir 3 yıl daha uzatılabilir. Toplamda 5 yıl sonra isterseniz süresiz çalışma iznine başvurabilirsiniz. Başka işverene geçerseniz yeni başvuru yapmak gerekir.

Türk vatandaşı ile evliyim, yine de çalışma iznine ihtiyacım var mı?

Evet, Türk vatandaşı ile evli olmak size otomatik çalışma hakkı vermez. Ancak böyle bir durumda çalışma izni istisnai olarak daha kolay alınabilir. Kanuna göre, Türk vatandaşıyla evli ve evlilik birliği içinde yaşayan yabancılar için başvurularında bazı kriterler (örneğin işyerinde 5 Türk istihdam şartı) aranmayabili​r. Yine de resmi bir izin alma zorunluluğu devam eder; evli olmanız kayıtsız çalışabileceğiniz anlamına gelmez.