Yabancı öğrenci çalışma izni, Türkiye’de üniversite düzeyinde eğitim alan yabancı uyruklu öğrencilerin yasal olarak çalışabilmeleri için gereken izin türüdür. Yabancı öğrenciler, eğitimlerini sürdürürken maddi kazanç elde etmek veya iş tecrübesi kazanmak amacıyla çalışmak isteyebilirler. Türk hukukunda, yabancı öğrencilerin çalışma hakkı sınırlı olarak tanınmıştır ve belirli koşullara bağlanmıştır. Bu makalede, yabancı öğrencilerin çalışma izni alabilme şartları, izin süresi ve sınırları, başvuru prosedürleri ile hukuki sorumlulukları detaylı şekilde ele alınacaktır.
Türkiye, özellikle son yıllarda birçok uluslararası öğrenciye ev sahipliği yapmaktadır. Üniversitelerimizde lisans veya lisansüstü düzeyde eğitim alan yabancı öğrenciler, öğrenci ikamet izni ile ülkede kalırlar. Kanunlarımız, yabancı öğrencilerin öncelikle öğrenimlerine odaklanmalarını esas almış; çalışma konusunda ise kısıtlayıcı bir yaklaşım benimsemiştir. 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’nun 19. maddesi ile Uygulama Yönetmeliği’nin 43. maddesi, öğrenci çalışma izni şartlarını belirlemektedir. Buna göre, ön lisans ve lisans öğrencileri ancak öğrenimlerinin ilk yılını tamamladıktan sonra çalışma izni alabilirler. Yani bir yabancı lisans öğrencisi, hazırlık veya birinci sınıf döneminde çalışamaz; ikinci sınıfa geçtiğinde çalışma izni başvurusu yapma hakkına sahip olur. Örgün öğretim lisansüstü (yüksek lisans ve doktora) öğrencileri için ise böyle bir süre kısıtlaması uygulanmaz; onlar öğrenimlerinin ilk gününden itibaren çalışma iznine başvurabilirler.
Yabancı öğrencilerin çalışması, kısmi süreli çalışma ile sınırlandırılmıştır. 4857 sayılı İş Kanunu anlamında kısmi süreli (part-time) çalışma, tam zamanlı çalışmanın en fazla 2/3’ü kadar olan çalışma süresidir. Bu da haftada en fazla 30 saate tekabül eder. Uygulamada ise yabancı öğrenciler için yaygın kabul gören limit haftada 24 saat çalışabilmeleridir. Nitekim Göç İdaresi Başkanlığı, öğrenci ikamet izni altında çalışan öğrencilerin “22 Mayıs 2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca kısmi süreli çalışabileceklerini” belirtmiştir. Bu ifadeden, haftalık çalışma süresinin sınırlandırıldığı anlaşılmaktadır. Dolayısıyla bir yabancı lisans öğrencisi, derslerini aksatmayacak şekilde yarı zamanlı bir işte çalışabilir; tam zamanlı (haftada 45 saat) bir işte çalışması kanunen mümkün değildir. Yüksek lisans ve doktora öğrencileri için de fiilen benzer sınırlamalar geçerli olmakla birlikte, yönetmelikte onların çalışma saatine dair özel bir ibare bulunmamaktadır. Ancak pratikte, eğitim programlarının gereği olarak onların da çalışmalarının makul düzeyde tutulması beklenir.
Yabancı Öğrenci Çalışma İzni Başvuru Usulü
Yabancı öğrenci çalışma izni başvurusu, diğer çalışma izni türlerinden farklı bir şekilde ilerler. Kanuna göre, öğrenci kendi başına çalışma izni başvurusu yapamaz; mutlaka bir işverenin onu istihdam etmek üzere başvurması gerekir. Bu demektir ki, öğrenci önce Türkiye’de bir iş bulmalı, işverenle anlaşmalı ve işveren, öğrenci adına Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na çalışma izni müracaatını yapmalıdır. Örneğin bir kafede yarı zamanlı çalışmak isteyen yabancı öğrenci, kafeyle anlaşır; kafe sahibi e-Devlet üzerindeki e-izin sisteminden öğrenciyi çalıştırmak için başvurusunu iletir. Başvuru sırasında öğrencinin öğrenci belgesi ve ikamet izni bilgileri, iş sözleşmesi, işyerine dair SGK ve vergi kayıtları gibi belgeler sunulur. Öğrencinin eğitim durumu ve notları gibi bilgiler genellikle istenmez, ancak öğrenim gördüğü alanla işin niteliği örtüşüyorsa değerlendirmede olumlu bir izlenim bırakabilir.
Başvuru şartlarından bir diğeri, öğrencinin geçerli bir öğrenci ikamet izni sahibi olmasıdır. Öğrenci ikamet izninin süresi dolmuş veya yenilenmemiş bir öğrenciye çalışma izni verilmez. Bu nedenle yabancı öğrencilerin oturma izinlerini güncel tutmaları önem taşır. Ayrıca öğrenciye çalışması için izin verilecek süre, hiçbir durumda öğrenci ikamet izninin süresini aşamaz. Örneğin öğrencinin ikameti 1 yıl sonra bitiyorsa, çalışma izni de en fazla o tarihe kadar geçerli olabilir (pratikte genelde 6 aylık veya 1 yıllık verilir ve yenilenebilir). Çalışma izni alan öğrenci, izin süresince öğrenci ikamet iznini korur; yani çalışma izni belgesi aynı zamanda ikamet izni yerine geçmez, öğrencinin ayrı bir ikamet izni olmalıdır. Bunun tek istisnası, artık öğrenci olmayıp mezuniyet sonrası çalışma iznine geçenlerdir ki, o durumda zaten öğrenci ikameti sonlanır.
Yabancı Öğrenci Çalışma İzni Kısıtlamalar ve İstisnalar
Kanun koyucu, yabancı öğrencilerin çalışmalarını kısıtlarken bazı özel durumları da gözetmiştir. Burslu öğrenciler konusunda, özellikle kamu bursu alan ön lisans/lisans öğrencilerine yönelik ek sınırlamalar olabilmektedir. Örneğin bir idari düzenleme, devlet bursuyla okuyan bazı lisans öğrencilerinin okul süresince çalışma izni alamayacağını belirtmiştir. Bunun amacı, bursun eğitim masraflarını karşılamaya yönelik olması ve öğrencinin çalışmak zorunda kalmamasının istenmesidir. Bu sınırlama, yüksek lisans ve doktora öğrencilerine uygulanmamaktadır.
Bir diğer istisnai durum, zorunlu staj veya öğrenci değişim programları kapsamındaki faaliyetlerdir. Eğer yabancı öğrenci, öğreniminin parçası olan zorunlu staj yapacaksa, bunun için ayrıca bir çalışma izni aranmaz. Özellikle Erasmus gibi değişim programıyla gelen öğrencilerin, program kapsamında yaptıkları staj veya projelerde çalışma izni muafiyeti vardır. Ancak bu faaliyetler ücretli bile olsa eğitim programının bir parçası sayıldığı için ayrıca izne tabi tutulmazlar. Bunun dışında, öğrencilerin kampüs içi yarı zamanlı işler (asistanlık, kütüphane görevlisi vb.) yapmaları da üniversitelerin insiyatifinde ve YÖK mevzuatına tabi olabilir.
Yabancı Öğrenci Çalışma İzni Alan Öğrencinin Hakları ve Sorumlulukları
Yabancı bir öğrenci yasal çalışma izni aldığında, o işyeri ve pozisyonla sınırlı olmak üzere sigortalı çalışma hakkına kavuşur. İş Kanunu ve Sosyal Güvenlik mevzuatı bakımından, yerli çalışanlarla hemen hemen aynı haklara sahiptir. Örneğin çalıştığı saatlere göre asgari ücretin altında olmamak kaydıyla ücret alır, sigorta primleri ödenir, iş kazası veya meslek hastalığı durumunda sosyal güvenlik haklarına sahip olur. Ancak haftalık çalışma süresi kısıtlı olduğu için tam zamanlı çalışanların hak ettiği bazı yan haklardan orantısal olarak faydalanabilir. Öğrenci çalışma izni, öğrenci ikametini sona erdirmez; öğrenci hem öğrenci ikamet izninin hem de çalışma izninin sağladığı haklardan birlikte yararlanabilir. Bu, Göç İdaresi’nin sıkça sorulan sorularında açıkça belirtilmiştir: Çalışma iznine sahip bir öğrenci, aynı zamanda öğrenci ikamet izninin avantajlarını (örneğin ulaşım indirimleri, sağlık sigortası imkanı gibi) kullanmaya devam eder.
Yabancı öğrencilerin en önemli sorumluluğu, izin almadan çalışmamaktır. Eğer bir öğrenci, kaçak olarak çalışırsa ciddi sonuçlarla karşılaşabilir. Mevcut uygulamalara göre, çalışma izni olmadan çalıştığı tespit edilen yabancı öğrencinin oturma izni iptal edilmektedir. İl Göç İdaresi, izinsiz çalıştığı belirlenen öğrencinin öğrenci ikamet iznini sonlandırıp kişiyi yasal statü dışına çıkarabilmektedir. Bu durumda öğrenci derhal yeni bir ikamet iznine (örneğin turistik ikamete) başvurmazsa veya başvurusu kabul edilmezse sınır dışı işlemleri gündeme gelebilir. Ayrıca izinsiz çalıştığı süreye ilişkin işverene de her bir öğrenci için ağır idari para cezası uygulanır. Örneğin 2025 yılı itibarıyla izinsiz yabancı çalıştıran işverene kişi başı 80 bin TL’nin üzerinde ceza kesilmektedir. Yabancı öğrenciye de ayrıca ceza verilir ve tekrarında deport riski artar. Dolayısıyla öğrenci vizesiyle gelip izinsiz çalışma yapmaya kalkışmak son derece risklidir.
Sonuç
Yabancı öğrenci çalışma izni, Türkiye’de eğitim alan yabancı öğrencilerin kontrollü bir şekilde iş hayatına katılımına imkan tanıyan bir uygulamadır. Lisans ve ön lisans öğrencileri için ilk yıldan sonra, lisansüstü öğrenciler için ise herhangi bir zaman sınırlaması olmaksızın çalışma iznine başvuru hakkı vardır. Ancak bu hak, haftada 24 saate kadar olan kısmi bir çalışma izniyle sınırlıdır ve mutlaka işveren aracılığıyla kullanılmalıdır. Öğrencilerin öncelikli statüsü eğitim olduğu için, çalışma izni süreci titizlikle denetlenmekte; öğrencilik şartları ortadan kalkarsa çalışma izni de anlamını yitirmektedir. İstanbul Yabancılar Hukuku Avukatı, yabancı öğrencilerin çalışma izni başvurularında hem öğrencilerin hem de işverenlerin yasal prosedürü doğru takip etmeleri için danışmanlık sunar. Sonuç olarak, kurallara uygun şekilde alınan bir çalışma izni, yabancı öğrencinin eğitimini aksatmadan pratik deneyim kazanmasını ve gelir elde etmesini sağlarken; izinsiz çalışma ise öğrencilik hakkını tehlikeye atan bir ihlal olacaktır. İstanbul Yabancılar Hukuku Avukatı desteğiyle yapılan doğru başvurular, öğrencilerin hem eğitim hem de çalışma hayatında yasal güvence içinde ilerlemesini sağlar.
Sık Sorulan Sorular
Hangi yabancı öğrenciler Türkiye’de çalışma izni alabilir?
Sadece yükseköğretim kurumlarında örgün öğretim gören öğrenciler çalışma izni alabilir. Ön lisans ve lisans öğrencileri birinci sınıfı tamamladıktan sonra başvurabilirken, tezli veya tezsiz yüksek lisans ve doktora öğrencileri için ilk yıl şartı yoktur. Açıköğretim veya uzaktan öğretim öğrencileri için çalışma izni imkanı tanınmamıştır.
Yabancı öğrenciler haftada en fazla kaç saat çalışabilir?
Yabancı öğrenciler ancak yarı zamanlı (part-time) çalışabilirler. Uygulamada haftada en fazla 24 saat çalışma sınırı kabul edilir. Kanunen 4857 sayılı İş Kanunu’na göre kısmi süreli çalışma, tam sürenin 2/3’ü olduğundan 30 saate kadar hesaplanabilir; ancak genellikle 20-24 saat civarı fiili sınır uygulanmaktadır. Amaç, öğrencinin vaktinin büyük kısmını derslerine ayırmasını sağlamaktır.
Öğrenci çalışma izni başvurusunu kim yapar ve nasıl yapılır?
Çalışma izni başvurusunu öğrenci adına işveren yapar. Öğrencinin bizzat başvuru yapma hakkı yoktur. Öğrenci bir iş bulduktan sonra, işveren e-Devlet üzerindeki e-İzin sisteminden gerekli bilgileri girerek başvuruyu tamamlar. Başvuru onaylanırsa öğrenciye çalışma izni kartı verilir. Eğer öğrenci yurtdışından geliyorsa, önce konsolosluk aracılığıyla çalışma vizesi başlatılıp Türkiye’de izne dönüştürülür.
Çalışma izni alan öğrenci, öğrenci ikamet iznini kaybeder mi?
Hayır, öğrenci ikamet izni devam eder. Göç İdaresi Başkanlığı açıkça, çalışma izninin geçerli olduğu sürece ayrıca ikamet izni yerine geçtiğini ancak bunun öğrenci ikametine eşdeğer olmadığını belirtmektedir. Öğrenci izni ile çalışma izni paralel yürüyebilir. Yabancı öğrenci mezun olana dek öğrenci ikameti statüsünü korur; çalışma izni bu statünün sağladığı hakları sona erdirmez.
Çalışma izni olmadan çalışan öğrencilere ne oluyor?
İzinsiz çalışan yabancı öğrenciler tespit edildiğinde, öncelikle öğrenci ikamet izinleri iptal ediliyor. Böylece yabancı öğrenci yasal kalış hakkını kaybediyor ve kaçak duruma düşüyor. Ardından sınır dışı işlemleri başlatılabiliyor. Ayrıca hem öğrenciye hem onu çalıştıran işverene yüksek miktarda idari para cezası kesiliyor. Bu nedenle yabancı öğrencilerin mutlaka izin alarak ve kurallara uygun ölçüde çalışmalarında fayda var.
