İkamet izni geçiş başvurusu, Türkiye’de bulunan bir yabancının sahip olduğu ikamet izni türünü değiştirmek istediğinde yaptığı başvuruya verilen isimdir. Başka bir deyişle, ikamet izni devam eden bir yabancının kalış amacında değişiklik olursa, yeni amacına uygun farklı bir ikamet iznine geçmek için geçiş (tür değişikliği) başvurusunda bulunması gerekir. Örneğin, öğrenci ikamet izniyle kalan bir yabancı mezun olduktan sonra çalışmak veya iş aramak amacıyla kısa dönem ikamet iznine geçiş başvurusu yapabilir. Ya da aile ikametiyle oturan bir yabancı boşandıktan sonra kendi adına kısa dönem ikamete geçiş başvurusu yapabilir. Bu makalede, ikamet izni tür değiştirme (geçiş) işleminin şartları, usulü ve dikkat edilmesi gereken noktalar hukuki çerçevede ele alınacaktır.
Türk mevzuatına göre ikamet izinleri, kalış amacına bağlı olarak farklı türlere ayrılır: kısa dönem ikamet izni, aile ikamet izni, öğrenci ikamet izni, uzun dönem ikamet izni, insani ikamet izni, insan ticareti mağduru ikamet izni gibi. Bir yabancı, Türkiye’de bulunduğu süre içinde amacını değiştirebilir. Örneğin aile ikamet izni ile gelen biri sonradan iş kurup kısa dönem ikamet talep edebilir; veya öğrenci ikamet izni sahibi bir genç, eğitimi bitince kısa dönem çalışma amaçlı ikamet iznine geçmek isteyebilir. Bu durumlarda yeni bir tür ikamet iznine başvuru yapmak gerekir ve bu başvuruya “geçiş başvurusu” adı verilir. Geçiş başvurularının en önemli özelliği, yabancının Türkiye’den çıkış yapmadan statü değişikliğini mümkün kılmasıdır. Eğer geçiş imkanı olmasa, yabancının mevcut ikamet izni bitince ülkeyi terk edip tekrar vize alarak gelmesi gerekebilirdi. Kanunumuz bu gereksiz külfeti önlemek adına yabancılara ülke içinden tür değiştirme hakkı tanımıştır.
Geçiş Başvurusunun Şartları ve Zamanı
Geçiş (tür değişikliği) başvurusu yapabilmek için yabancının geçerli bir ikamet izni olmalıdır. Yani süresi dolmamış bir ikamet tezkeresi bulunması gerekir. Kalış amacında değişiklik olduğunda, mevcut ikamet izni süresi bitmeden geçiş başvurusu yapılmalıdır. Yönetmelik, bu başvurunun ideal olarak mevcut ikametin bitimine 60 gün kala yapılmasını tavsiye etmektedir. Örneğin ikamet izniniz 30 Aralık’ta sona erecekse, Ekim ayı başından itibaren geçiş başvurusu yapabilirsiniz. Ancak gecikmeli de olsa, süresi dolmadan başvuru yapıldığı sürece kabul edilir. İkamet izni süresi dolduktan sonra yapılan tür değişikliği talepleri, kişinin artık yasal statüsü kalmadığı için değerlendirmeye alınmaz. Bu durumda yabancı, ya çıkış yapıp vize alarak tekrar girmeli ya da idari para cezasıyla birlikte başka bir ikamet başvurusu (ilk başvuru gibi) yapmalıdır ki bu genelde mümkün olmaz.
Geçiş başvurusu, e-ikamet sistemi üzerinden çevrimiçi randevu alınarak yapılır. Göç İdaresi’nin e-ikamet portalında “İkamet İzni Geçiş Başvurusu” seçeneği bulunmaktadır. Başvuru formunda yabancı, yeni ikamet izni türünü ve amacını belirtir, gerekli bilgileri doldurur. Ardından randevu tarihi alır ve o tarihte ilgili Göç İdaresi Müdürlüğü’ne gerekli evraklarla birlikte başvurur. Geçiş başvurusu, bir ilk başvuru gibi değerlendirilir; yani yabancı yeni tür ikamet izni için gereken tüm belgeleri sunmalıdır. Örneğin aile ikametinden kısa döneme geçiş yapacak biri, kısa dönem için istenen kendi maddi yeterlilik belgesi, sağlık sigortası, kalacak yer belgesi gibi evrakları hazırlamalıdır. Geçiş başvurusunda, önceki ikamet türüne dair belgeler çoğunlukla istenmez; daha çok yeni türün şartlarına odaklanılır.
Hangi Türler Arasında Geçiş Yapılabilir?
Kural olarak, kısa dönem, aile ve öğrenci ikamet izinleri arasında geçiş başvuruları mümkündür. Örneğin aile ikametinden kısa döneme, öğrenci ikametinden kısa döneme veya aileye vb. geçilebilir. Uzun dönem ikamet izni (süresiz) almak ise ayrı koşullara bağlı olup bu bir geçiş değil, süre şartı dolunca özel bir başvurudur. İnsani ikamet izni ve insan ticareti mağduru ikameti gibi istisnai izinlerden, diğerlerine geçiş yapılamaz; bunlar amaçları gereği geçici ve özel statüler olduğundan yabancı geçiş yerine gerektiğinde yeni başvuru yapar. Göç İdaresi’nin belirttiği üzere, insani ikamet veya insan ticareti mağduru izni “geçiş başvurusu için uygun kategori değildir”. Dolayısıyla örneğin insani ikamet izniyle kalan bir mülteci, şartları değiştiğinde kısa döneme geçemez; insani ikamet süresi bitiminde belki başka bir başvuru yapabilir.
En sık karşılaşılan geçiş başvurusu örnekleri:
- Öğrencilikten mezuniyet sonrası kısa dönem ikamete geçiş: Yabancı öğrenci mezun olduktan sonra Türkiye’de kalmaya devam etmek isterse, mezuniyetten itibaren 6 ay içinde bir defaya mahsus verilebilen kısa dönem ikamet iznine başvurabilir. Kanunun 31/1-j bendi gereği, Türkiye’de yükseköğrenim mezunlarına 1 yıla kadar kısa dönem ikamet izni tanınabilir. Bu bir geçiş başvurusu niteliğindedir çünkü öğrenci ikametinden kısa döneme geçilir.
- Aile ikametinden kısa döneme geçiş: Türk vatandaşı ile evli yabancı eşler aile ikameti alır. Boşanma olduğunda en az 3 yıllık evlilik süresi mevcutsa, yabancı eş kısa dönem ikamete geçiş yapabilir. Ayrıca aile izni sponsoru vefat ederse, eş ve çocuklar kısa döneme geçiş hakkına sahiptir. Bu hususlar kanunda özel düzenlenmiştir ve geçiş başvurusu olarak uygulamaya konur.
- Çalışma izni bitiminde ikamete geçiş: Bir yabancı çalışma izni süresi sonunda Türkiye’de kalmaya devam edecekse (ve yeni çalışma izni almayacaksa), amacına uygun bir ikamet iznine geçiş yapabilir. Örneğin çalışma izni biten bir yabancı, iş aramak veya turistik amaçla kalmak için kısa dönem ikamet iznine başvurabilir. Kanunen, çalışma izni biter bitmez ikamete başvurmak mümkündür. Hatta çalışma izninin son 60 gününde de geçiş başvurusu yapılabileceği belirtilmiştir.
Geçiş Başvurularının Değerlendirilmesi
Göç İdaresi, geçiş başvurularını genellikle 90 gün içinde sonuçlandırır. Bu süre içinde mevcut ikamet izni süresi dolsa bile, başvuru yapıldığı için yabancı yasal kalmaya devam eder (başvuru belgesi bu hakkı sağlar). Değerlendirmede yeni tür ikametin tüm şartları incelenir: Yabancının amacı gerçekten değişmiş mi, gerekli maddi imkana sahip mi, genel güvenlik ve kamu düzeni açısından engel bir durumu var mı, adres kaydı mevcut mu vb. Özellikle aile ikametinden geçişlerde evliliğin gerçekliği gibi hususlar titizlikle ele alınır. Eğer idare, ortada sadece oturma izni almak amacıyla yapılmış muvazaalı bir durum tespit ederse, geçiş başvurusunu reddedebilir. Örneğin formalite bir evlilikle aile ikameti alan ve sonra boşanıp kısa döneme geçmek isteyen bir yabancının talebi, evliliğin sahte olduğu anlaşılırsa reddedilir; hatta mevcut ikamet izni iptal edilip sınır dışı kararı dahi alınabilir. Bu nedenle geçiş başvurusu yapacak yabancının, yeni beyan ettiği kalış amacını dürüst ve belgelerle destekleyebilir şekilde sunması önemlidir.
Geçiş başvurusu kabul edildiğinde, yabancıya yeni tür ikamet izni kartı verilir. Bu kart, önceki ikamet izin belgesinin yerine geçer. Yeni ikamet izni süresi belirlenirken, önceki izin süresinin kalan kısmı genelde dikkate alınmaz; başvuru tarihinden itibaren yeni bir süre başlar. Örneğin, öğrenci izni 6 ay sonra bitecek bir yabancı, mezuniyet nedeniyle 1 yıllık kısa dönem ikamet iznine geçiş yaparsa, 1 yıllık süre başvuru onay tarihinden başlatılabilir. İdare bu konularda esnektir.
İkamet İzni Geçiş Başvurusu Ret ve İtiraz
Geçiş başvurusu reddedilirse, yabancı bu karara karşı idari yargıda iptal davası açabilir. Ret kararı, ilgili Göç İdaresi Müdürlüğü tarafından tebliğ edilir. Tebliğden itibaren 60 gün içinde yetkili idare mahkemesine dava açılabilir. Bu davalar, ret işleminin hukuka uygun olup olmadığının denetlenmesi içindir. Son dönemde mahkemeler, bazı keyfi ret kararlarını iptal ederek yabancı lehine kararlar vermiştir. Örneğin bir mahkeme, turizm amaçlı kısa dönem ikamet izni talebi reddedilen yabancının başvurusunu sırf ülke politikası gerekçesiyle reddeden idarenin işlemini hukuka aykırı bulmuştur. Yani her olayın kendine özgü değerlendirilmesi gerektiğini vurgulamıştır. Yabancılar, özellikle şartları taşıdıkları halde geçiş başvuruları reddedilirse, hukuki yollara başvurmaktan çekinmemelidir.
İkamet İzni Geçiş Başvurusu Sonuç
İkamet izni geçiş başvurusu, yabancıların Türkiye’deki durumlarında meydana gelen değişikliklere hızlı uyum sağlama imkanı tanıyan önemli bir mekanizmadır. Bu sayede, amaç değişikliği yaşayan yabancılar ülkeyi terk etmeksizin uygun ikamet iznine geçebilmektedir. Geçiş başvurusunun zamanında ve doğru yapılması, yabancının kesintisiz yasal statüyle Türkiye’de kalmasını sağlar. İstanbul Yabancılar Hukuku Avukatı, geçiş başvurularının hazırlığında ve Göç İdaresi ile iletişiminde uzman desteği sunarak, sürecin sorunsuz ilerlemesine katkıda bulunur. Unutulmamalıdır ki, geçiş başvurusu ancak gerçek bir amaç değişikliği durumunda kullanılmalı ve yabancı yeni statünün tüm gerekliliklerini karşılamalıdır. Dürüst ve eksiksiz bir başvuruyla, kanunun tanıdığı bu haktan yararlanarak farklı bir ikamet iznine geçmek mümkündür. Aksi halde, yanlış beyan veya muvazaalı durumlar yabancının mevcut ikametini bile riske atabilecektir.
İkamet İzni Geçiş Başvurusu Sık Sorulan Sorular
Geçiş başvurusu tam olarak nedir?
Geçiş başvurusu, bir yabancının mevcut ikamet izni türünü değiştirmek için yaptığı başvurudur. Örneğin öğrenci ikametinden kısa döneme, aile ikametinden kısa döneme gibi tür değişikliklerinde kullanılır. Bu başvuru sayesinde yabancı, Türkiye’den çıkmadan yeni ikamet izni alabilir.
İkamet izni geçiş başvurusu ne zaman yapılmalıdır?
Mevcut ikamet izni süresi bitmeden yapılmalıdır. İdeal olarak bitimine 60 gün kala başlamak önerilir. Önemli olan, izin süresi dolmadan önce e-ikamet üzerinden geçiş randevusunu almak ve başvuruyu tamamlamaktır. Süre dolduktan sonra yapılan başvurular geçerli sayılmaz.
Hangi ikamet izinleri arasında geçiş mümkündür?
Kısa dönem, aile ve öğrenci ikamet izinleri arasında geçiş başvurusu yapılabilir. Uzun dönem (süresiz) ikamet özel şartlara bağlıdır, geçişe tabi değildir. İnsani ikamet veya insan ticareti mağduru ikameti gibi özel statülerden geçiş yapılmaz. Örneğin insani ikametten çıkıp kısa döneme geçmek mümkün değildir; bunun yerine yeni bir başvuru gerekecektir.
Boşanan yabancı eş hangi izne geçiş yapabilir?
Türk vatandaşı eşiyle en az 3 yıl evli kalıp aile ikamet izni almış yabancı, boşanma halinde kısa dönem ikamet iznine geçiş başvurusu yapabilir. 3 yıl şartı dolmamışsa normalde hak kazanamaz, ancak aile içi şiddet mağduru olduğunu mahkeme kararıyla belgeleyen yabancılarda 3 yıl şartı aranmıyor.
Geçiş başvurum reddedilirse ne yapabilirim?
Ret kararına karşı 60 gün içinde idare mahkemesinde iptal davası açabilirsiniz. Mahkeme, idarenin ret gerekçesini hukuka aykırı bulursa kararı iptal edebilir. Örneğin turistik ikamet talebinin keyfi ret edilmesi durumda mahkeme yabancı lehine karar verebilmektedir. Dava sürecinde bir avukat yardımı almak faydalı olur.
