İkamet İzni (Oturma İzni) Nasıl Alınır?

İkamet İzni Nedir ve Türleri Nelerdir?

İkamet izni, yabancı uyruklu kişilerin Türkiye’de vize süresinden daha uzun süre kalabilmeleri için İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi tarafından verilen resmi oturma izni belgesidir. 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’na göre, Türkiye’de 90 günden fazla kalmak isteyen her yabancının ikamet izni alması zorunludur (vatandaşlık veya çalışma izni gibi başka bir yasal statüsü yoksa). Bu izin yabancıya belirli bir süre Türkiye’de yasal olarak ikamet etme hakkı tanır. İkamet izninin türleri şunlardır:

• Kısa Dönem İkamet İzni: Turizm, iş görüşmesi, Türkçe kursu, taşınmaz mal sahibi olma gibi çeşitli amaçlarla verilir. Genellikle 1 yıllık olarak düzenlenir ve uygun görülürse uzatılabilir. En esnek ve yaygın ikamet izni türüdür.
• Aile İkamet İzni: Bir Türk vatandaşı, ikamet izni sahibi yabancı veya mülteci/ikincil koruma sahibi kişinin yabancı eşi ve çocuklarına verilen oturma iznidir. Aile birimini korumak amacıyla en fazla 3 yıla kadar verilebilir. (Aile izni detayları ayrı bir başlıkta ele alınacaktır.)
• Öğrenci İkamet İzni: Türkiye’de üniversite veya okul düzeyinde eğitim alan yabancılara, eğitim sürelerince verilen izindir. İlköğretim ve lise öğrencileri aile izni yoksa öğrenci izni alabilir; üniversite öğrencilerinin de bu izni alması şarttır.
• Uzun Dönem İkamet İzni: Kesintisiz en az 8 yıl Türkiye’de yasal ikamet eden ve belirli şartları taşıyan yabancılara verilen süresiz oturma iznidir. Uzun dönem ikamet, sahibi yabancıya çoğu alanda Türk vatandaşı benzeri haklar tanır (seçme-seçilme ve askerlik hariç).
• İnsani İkamet İzni: Olağan ikamet izni alınamayan zor durumlarda (savaş, zulüm, acil tedavi ihtiyacı, sınır dışı kararı ertelenmiş olması vb.) valiliklerce verilen geçici nitelikli izindir.
• İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzni: İnsan ticareti mağduru olduğu tespit edilen yabancılara, rehabilitasyon ve yargı sürecinde işbirliği için en fazla 3’er aylık sürelerle verilen özel izindir.

Her ikamet izni türünün kendi şartları ve belgeleri bulunmaktadır. En sık başvurulan tür olan kısa dönem ikamet izni (halk dilinde “turistik vize uzatma” olarak bilinir) ve aile/öğrenci izinleri yabancılar arasında yaygındır.

İkamet İzni Başvurusu Nasıl Yapılır?

İkamet izni almak için süreç, online randevu sistemiyle başlar. Göç İdaresi Başkanlığı’nın e-İkamet internet sitesi üzerinden yabancı, ikamet izni başvuru formunu doldurur. Bu formda kimlik bilgileri, pasaport bilgileri, kalış amacı, adres ve iletişim bilgileri gibi alanlar bulunur. Sistem, girilen bilgilere göre bir randevu tarihi ve gerekli belgeler listesini oluşturur. Başvuru sahibi yabancı, randevu gününde ikamet edeceği ildeki Göç İdaresi Müdürlüğü’ne gerekli evraklarla birlikte şahsen giderek başvurusunu tamamlar.

Gerekli Belgeler: Amaç ve duruma göre değişebilse de genel olarak istenen belgeler şunlardır: Pasaport (ve fotokopisi), biyometrik fotoğraf, geçerli sağlık sigortası poliçesi, kalacağı yere dair belge (kira sözleşmesi, otel rezervasyonu veya yanında kalınacaksa noter onaylı taahhütname), mali durumu gösterir belge veya beyan, başvuru harç dekontu. Öğrenciler için öğrenci belgesi; aile izni için evlilik cüzdanı, eşin kimlik fotokopisi gibi ek belgeler istenir. Ayrıca kısa dönem ikamet izni için kalış amacına göre ek evraklar (örneğin taşınmaz mal sahipleri için tapu belgesi) sunulmalıdır.

Başvuru Süreci ve Değerlendirme: Başvurunun online yapılması ve randevuya gidilmesiyle dosya Göç İdaresi uzmanlarınca incelenmeye alınır. İnceleme süresi yoğunluğa göre değişmekle birlikte genellikle 2-8 hafta arasında sonuçlanır. Bu süre zarfında yabancı, 90 gün veya son başvuru tarihinden itibaren başvuru değerlendirme sonucunu beklerken Türkiye’de yasal kalış hakkına sahiptir (başvuru belgesi ile birlikte). Göç İdaresi gerekli görürse yabancıdan ek belge isteyebilir veya yabancıyı mülakata çağırabilir. Özellikle ilk kez başvuranlar için bazen polis aracılığıyla adres doğrulaması da yapılabilir.

Değerlendirme sonucunda uygun bulunanlara ikamet izni onaylanır ve yabancının adresine ikamet izni kartı gönderilir. Bu kart üzerinde yabancının kimlik bilgileri ve 99 ile başlayan yabancı kimlik numarası bulunur. İkamet izni kartı, yabancının Türkiye’de yasal statüsünü gösteren en önemli belgedir ve mutlaka saklanmalıdır.

İkamet İzni Alırken Dikkat Edilecek Hususlar

Başvurunun sorunsuz kabul edilmesi için yabancıların şu hususlara dikkat etmesi gerekir:

• Amaç Uyumu: Beyan edilen kalış amacı ile sunulan belgeler uyumlu olmalıdır. Örneğin turistik amaç beyan edip aslında çalışmaya gelmiş birinin durumu incelemede fark edilirse başvuru reddedilebilir. Göç İdaresi, ikamet izninin veriliş amacının dışında kullanılmamasına önem veri​r. Amaç dışında kullanıldığı tespit edilen ikamet izinleri iptal edilir.
• Adres Kayıt Sistemi: İkamet izni alan yabancı, Türkiye’de adres kayıt sistemine kayıt olmalıdır. Başvuruda verdiği adresi nüfus müdürlüğüne bildirerek resmi ikametgâh kaydını yaptırması zorunludur. Aksi halde ileride uzatma veya diğer işlemlerde sorun yaşayabilir.
• Süreler: Vize süresi dolmadan başvuru yapılmalıdır. Eğer yabancı vize veya vize muafiyet süresini geçirirse, her gecikilen gün için para cezası ödeyerek başvuru yapabilir, ancak kaçak kaldığı süre uzun ise başvurusu kabul edilmeyebilir ve ülkeden çıkış yapıp tekrar giriş yapması istenebilir.
• Maddi Yeterlilik: Yabancının Türkiye’de kalacağı süre zarfında maddi imkanlarının yeterli olması gerekir. Uygulamada asgari olarak aylık asgari ücret tutarında bir gelire veya birikime sahip olmak aranabilir. Başvuruda bankadan alınmış bir hesap dökümü veya sponsor dilekçesi sunulması faydalıdır.
• Genel Kamu Düzeni: İkamet izni, kamu düzenini tehlikeye atan yabancılara verilmez. Örneğin Türkiye’ye giriş yasağı olan, sınır dışı kararı bulunan, bulaşıcı hastalık taşıyan (belirli durumlar) yabancılara ikamet izni verilmez, verilmişse iptal edili​r. Ayrıca sahte belge veren, yalan beyanda bulunan yabancılar da tespit edildiğinde ağır yaptırımlarla karşılaşır.

Göç İdaresi değerlendirmesinde milli güvenlik, kamu düzeni kriterlerini her zaman gözetir. Örneğin, hakkında deport (sınır dışı) kararı veya giriş yasağı bulunan bir yabancıya kanunen ikamet izni verilmez; eğer yanlışlıkla verilmişse de iptal edili​r. Bu durum, kanunda açıkça belirtilmiştir: *“Hakkında sınır dışı etme kararı veya Türkiye’ye giriş yasağı bulunan yabancıya ikamet izni verilmez, verilmişse iptal edilir.”​.

İkamet İzni Uzatma ve Kapsam Değişikliği

Verilen ikamet izni süreleri sonunda yabancı hala Türkiye’de kalmak istiyorsa uzatma başvurusu yapmalıdır. Uzatma başvuruları da yine e-İkamet sistemi üzerinden, izin süresi bitiminden 60 gün öncesinden itibaren yapılabilir. Uzatma için gerekli belgeler ilk başvuruya benzer, fakat örneğin adres, pasaport gibi bilgileri güncelleyen belgeler istenir. Uzatma başvurusu onaylanırsa yeni bir ikamet kartı düzenlenir. Göç İdaresi, kısa dönem ikamet izni uzatma taleplerinde özellikle Türkiye’de kalış amacının devam edip etmediğini sıkı şekilde inceler. Son yıllarda turistik amaçlı kısa dönem ikamet uzatmalarına kısıtlama getirilmiştir; yabancının gerçekten turistik değil de fiilen çalıştığı veya sürekli yaşadığı düşünülürse, salt turistik gerekçeyle üst üste uzatmalar reddedilebilmektedir.

İkamet izni türü de değiştirebilir: Örneğin öğrenci ikamet izni sahibi öğrenimini bitirip mezun olduktan sonra kısa dönem izne geçebilir; aile ikamet izni süresi dolan biri, şartları varsa kısa dönem izne geçebili​r. Buna “ikamet izni kapsamında değişiklik” denir ve yabancı, yeni duruma uygun belgeler sunarak Göç İdaresi’ne başvurur.

İkamet İzni Başvurularının Reddedilmesi ve İtiraz

Bazı hallerde Göç İdaresi, ikamet izni başvurusunu veya uzatma talebini reddedebilir. Örneğin, yabancı istenen şartları karşılamıyorsa, kalış amacı inandırıcı bulunmazsa, ya da kamu düzeni açısından sakıncalı görülürse ret kararı gelebilir. Böyle bir durumda yabancı, tebligat tarihinden itibaren 10 gün içinde valilik aracılığıyla idari itiraz yapabilir. İtiraz kabul olmazsa, ayrıca 60 gün içinde idare mahkemesinde iptal davası açma hakkı vardı​. İkamet izni ret kararları idari yargı denetimine tabidir. Nitekim idare mahkemesi, ret kararını hukuka aykırı bulursa iptal ederek yabancıya ikamet izni verilmesini sağlayabili​r. Örneğin, mahkeme yabancının aslında şartları taşıdığını veya idarenin gerekçesinin yerinde olmadığını tespit ederse, ret işlemini iptal eder; bu durumda Göç İdaresi yabancıya ikamet izni kartını vermek durumunda kalı​r. Bu nedenle, haksız olduğunu düşünen yabancılar yargı yoluna başvurmaktan çekinmemelidir.

Ret veya iptal kararlarına karşı dava açıldığında, yargılama süresince yabancının Türkiye’de kalışı hukuken problemli olabilmektedir; çünkü ikamet izni süresi dolmuşsa dava sonucu beklerken resmi olarak kaçak duruma düşebilir. Bu nedenle bu gibi durumlarda bir avukat yardımıyla yürütme durdurma talebinde bulunmak, yabancının sınır dışı edilmesini engellemek açısından kritiktir. Mahkemenin yürütmeyi durdurma kararı vermesi halinde, dava sonuçlanana dek yabancı ülkede kalabilir.

Sonuç

İkamet izni, yabancıların Türkiye’de yasal olarak kalmalarının temel yoludur. Doğru amaçla, doğru belgelerle başvuru yapıldığında ikamet izni almak genellikle sorunsuz bir süreçtir. Türkiye, misafirperver bir ülke olmakla birlikte, yabancıların kayıt altına alınmasına ve kamu düzenine büyük önem vermektedir. Bu nedenle, ikamet izni prosedürleri belirli bir disiplin içinde yürütülür. Yabancıların da bu süreçte dürüst ve özenli olmaları gerekir. Yanlış beyanda bulunmamak, istenen evrakları eksiksiz sunmak, ikamet süresi boyunca yasalara uymak önemlidir. Kanun koyucu, gerekli şartları taşımayan veya sonradan kaybeden yabancılar için izin vermeme veya iptal mekanizmalarını açıkça düzenlemişti​r. Örneğin, hakkında sınır dışı kararı olan birine ikamet izni verilmeyeceği veya verilmişse iptal edileceği kuralı, yasa dışı durumların önlenmesine yöneliktir.

Diğer taraftan, Türkiye’de uzun süre ikamet eden ve kurallara uyan yabancılara da uzun dönem ikamet izni gibi imkanlar tanınmaktadır. Hatta 8 yıl sonunda süresiz ikamet izni alarak, yabancılar adeta kalıcı oturum hakkı kazanabilirler. Bu da Türkiye’nin yabancıları topluma entegre etme çabasının bir göstergesidir. İkamet izni sürecinde zaman zaman yaşanan zorluklar (örneğin randevu tarihlerinin ileriye verilmesi, yoğunluk nedeniyle gecikmeler) olsa da, doğru yaklaşım ve sabır ile çözülebilir.

Unutulmamalıdır ki, ikamet izni başvurularında veya ret/iptal hallerinde hukuki destek almak yabancının yararınadır. Bir İstanbul yabancılar hukuku avukatı, başvurunun eksiksiz yapılmasından, ret kararlarına itiraz ve dava süreçlerine kadar yabancıya profesyonel destek sunabilir. Böylece olası hak kayıpları engellenir, yabancının Türkiye’deki hukuki durumu sağlam temele oturur. Sonuç olarak, ikamet izni alımı, yabancılar için hayati bir işlemdir ve kanunlara uygun şekilde hareket edildiğinde Türkiye’de uzun süre huzurla yaşamanın kapısını açar.

Sık Sorulan Sorular

Hangi yabancılar ikamet izni almak zorunda değildir?

Diplomatlar (resmi misyon mensupları) ve aileleri, kısa süreli turistik vize veya muafiyet süresince kalanlar, ayrıca çalışma izni sahipleri çalışma izinleri boyunca ayrıca ikamet izni almak zorunda değildir (çalışma izni ikamet yerine geçer). Bunun dışında, 90 günden fazla kalacak tüm yabancılar ikamet izni almalıdır.

İkamet izniyle çalışabilir miyim?

Hayır, ikamet izni size çalışma hakkı vermez. İkamet izni sadece oturma iznidir. Türkiye’de çalışmak isterseniz ayrıca çalışma izni almanız gerekir. Ancak istisna olarak, öğrenci ikamet izniyle belirli koşullarda part-time çalışma hakkı vardır (üniversite öğrencileri 1. yılın ardından haftada 24 saate kadar çalışabilir). Onun dışında, ikamet izni sahibinin iş bulduğunda işverenle birlikte çalışma iznine başvurması şarttır.

Turistik ikamet izni ile her yıl Türkiye’de kalmaya devam edebilir miyim?

Kısa dönem (turistik) ikamet izni teorik olarak uzatılabilir; kanunda toplam kalışa dair bir üst sınır yok. Ancak Göç İdaresi son yıllarda ardışık turistik uzatmalara sınırlama getirdi. Eğer gerçekten turistik bir amaç yoksa ve sürekli burada yaşıyorsanız, bir defa uzatma sonrası ikinci uzatma talebiniz reddedilebilir. Yetkililer, Türkiye’yi fiilen ikamet yeri haline getiren ama başka bir statüye geçmeyen kişilere kısıtlayıcı davranıyor. Sürekli kalmak istiyorsanız, örneğin uzun dönem ikamete hak kazanma veya çalışma izni, evlilik gibi daha sağlam bir statü düşünmelisiniz.

İkamet izni başvurusu yaparken ülkeden çıkmam gerekiyor mu?

Hayır, ikamet izni başvurusu Türkiye’den yapılır ve sonuçlanana kadar ülkede kalabilirsiniz. Online başvuru yaptıktan sonra size bir randevu verilir ve başvuru belgeniz size geçici yasal kalış hakkı tanır. Bu süre içinde ülkeden çıkış yaparsanız, harç yatırmanız şartıyla 15 gün içinde geri dönme hakkınız olur. Ancak mümkünse başvuru sonuçlanana kadar Türkiye’de kalmanız tavsiye edilir.

İkamet iznim varken pasaportum süresi doldu, ne yapmalıyım?

Pasaportunuzun süresi ikamet izni sürenizi kapsamalıdır. Eğer pasaport süreniz biterse öncelikle kendi ülkenizin temsilciliğinden yeni pasaport edinmelisiniz. Yeni pasaport aldıktan sonra Göç İdaresi’ne giderek ikamet izni kartınızı ve sistemdeki bilgilerinizi yeni pasaport bilgileriyle güncellemelisiniz. Pasaportsuz kaldığınız bir durumda ikamet izniniz tek başına yeterli olmaz; mutlaka geçerli bir pasaportla birlikte ikamet izni kullanmalısınız.